آرشام بهمن نژاد

 

انفروا خفافا و ثقالا و جاهدوا  باموالکم و انفسکم فی سبیل الله ذلک خیر لکم ان کنتم تعلمون (41 توبه)

درآمد

یکی از واجبات دین اسلام و همین طور یکی از فروع دهگانه ی مذهب تشیع جهاد است. هنگام تجاوز، تعدی و ظلم دشمنان  به امت اسلامی، جهاد بر هر مکلفی واجب است. شهید مطهری و همچنین حضرت آیت الله العظمی خامنه ای در بیاناتشان، بر آنند که جهاد هنگامی محقق میشود که بر سر راه  رسیدن به خواسته هایمان موانعی وجود داشته باشد(بدیهی است که منظور از خواست ها، خواسته های خداوند متعال و یا خواسته های مشروع خودمان که در طول خواست الهی قرار دارند است). شهید مطهری (در کتاب آزادی معنوی، فصل چهارم: هجرت و جهاد) این مضمون را بیان میکنند که هنگامی مانعی بر سر راه رشد  انسان وجود داشته باشد یا باید آن را دور بزنیم که این عمل هجرت نام دارد و یا باید آن مانع را از سر راه برداریم که این همان جهاد است. حضرت آیت الله العظمی خامنه ای میفرمایند: (( جهاد یعنی مبارزه...مبارزه یعنی تلاش پر نیرو در مقابل یک مانع یا یک دشمن .اگر هیچ مانعی در مقابل انسان نباشد ، مبارزه وجود ندارد. جهاد در زبان عربی عینا به همین معناست، یعنی مبارزه.))20/8/83.

جهاد علمی، جایگاه و وجوب 

ما برای رشد نیاز به علم داریم، و باید علم را طلب کنیم . و بنا بر این سخن پیامبر صلوات الله علیه که فرمودند:(( طلب العلم فریضه علی کل مسلم))، طلب علم بر ما واجب است و اگر خواست ما نیز شود این خواست چون فرمان پیامبر خداست در طول خواست الهی قرار دارد. از طرفی علم عامل قدرت است. آیت الله خامنه ای:(( ما باید یک کشور عالم بشویم. در یک روایتی از امیر المومنین(ع) نقل شده است که فرمود:(( العلم سلطان من وجده صال و من لم یجده صیل علیه)) یعنی علم اقتدار است، علم مساوی است با قدرت. هر کسی که علم را پیدا کند میتواند فرمانروایی کند. هر ملتی که دستش از علم تهی باشد، باید خود را آماده کند که دیگران بر او فرمان روایی کنند.)) 1/1/85

از این سخن امام علی علیه السلام و این رهنمود آیت الله خامنه دو نکته روشن میشود. اول این که ما علم میخواهیم و دوم اینکه دشمن نمیخواهد که ما خواهان علم باشیم و اگر هم خواهانش شدیم به آن دست یابیم. دلیل مورد اول یعنی اینکه چرا ما خواهان  علمیم این است که ما به عنوان امت مسلمان نیاز به قدرت داریم و نیز امر شده ایم که از  پذیرش حاکمیت طاغوت بپرهیزیم (قرآن کریم، آیه ی 60 سوره ی نساء. توضیحات بیشتر: ولایت فقیه امام خمینی، چاپ 1391، صفحه 88) . بنا براین باید با تکیه بر قدرت درون زا، خود حاکمیتی مستقل و در تقابل با طاغوت داشته باشیم که این مهم نیز بدون اقتدار و توانایی محقق نمیشود. دلیل مورد دوم یعنی اینکه چرا دشمن -که همان حاکمیت غیر الهی و یا به عبارتی طاغوت است- نمیخواهد ما علم داشته باشیم با تبیین نکته اول روشن میشود. هنگامی که ما حاکمیت طاغوت را نپذیریم عواملی که به آن حکومت غیر الهی نیرو میبخشد تضعیف میشود. به عبارتی اگر امت مسلمان تحت حاکمیت نامشروع نباشند، حاکمیت مذکور نیروی انسانی، سلطه ی بر منابع ثروت مسلمین، بازار مصرف برای تولیدات خود و بسیاری امتیازات دیگر را از دست داده و در نتیجه توانایی استعمار و بهره کشی از مسلمین و سرمایه های آن ها را نخواهد داشت. بنابراین دشمن با تمام توانش میکوشد ما را از این مطلوب خود باز دارد که اگر چنین شد بر ما سیطره ی علمی و فکری ( که این ها نیز در نهایت به سیطره ی فرهنگی تبدیل میشود) خواهد یافت. اگر این تلاش همه جانبه ی دشمن در راه باز داشتن ما از علم به ثمر بنشیند در نهایت کشور ما به تسخیر دشمن در خواهد آمد و به استعماری موسوم به استعمار فرا نو دچار خواهد شد. امروز حکومت جمهوری اسلامی به عنوان حکومتی بر مبنای آموزه های اسلام، اسلامی که حاکمیت غیر الهی را حرام میداند و هرگونه سیطره ی آنان اعم از سیطره ی فرهنگی، فکری، اقتصادی، نظامی و غیره ی آن را نفی میکند به دلیل تقابل با سیاست های استکبار جهانی بیش از هر مقطعی از زمان و هر حکومتی از جهان آماج حملات فکری، علمی و ایدئولوژیک است. هویداست که در چنین شرایطی بر نیروی جوان و نیروی علمی کشور است که از حاکمیت اسلام دفاع کرده و مانع هرگونه تسلط بیگانگان شوند. از مطالب گفته شده تا کنون بر می آید که ما در یک جنگ تمام عیار فکری و علمی و ایدئولوژیک قرار داریم. برای مبارزه و جهاد با دشمن در این راستا، نیاز به آگاهی از سه چیز داریم تا حجت بر ما تمام شده و وارد این عرصه شویم. اولا فتوای جهاد ،ثانیا شناخت فرمانده ی جهاد، ثالثا شناخت میادین و عرصه های جهاد به صورت دقیق.

فتوای جهاد علمی

چون جهاد از امور اجتماعی اسلام است، در این زمینه فتوای ولی فقیه نافذ و واجب الاجراست و تبعیت از آن بر آحاد امت اسلام واجب است. حال چند مورد از فتاوا و روشنگری های رهبری پیرامون جهاد علمی:

 - جهاد علمی یکی از بزرگترین فرایض ماست. 6/7/78

- ما باید علم را با همه ی معنای کامل آن به عنوان یک جهاد دنبال کنیم. 1/1/85

-  امروز درس خواندن، علم آموزی، پژوهش و جدیت در کار اصیل دانشجویی، یک جهاد است. 16/5/91 

- امروز یک از نیاز های اساسی کشور نیاز علمی است... من عقیده ام این است که کار علمی در دانشگاه و در کشور باید جهادی باشد. کار علمی جهادی انجام گیرد. 6/5/92 

- قتال یک گوشه ی جهاد است. جهاد یعنی حضور در میدان با مجاهدت، با تلاش، با هدف و با ایمان، این میشود جهاد. لذا (( جاهدوا  باموالکم و انفسکم فی سبیل الله))، جهاد با نفس، جهاد با مال. جهاد با نفس کجاست؟ فقط به این است که توی میدان جنگ برویم و جانمان را کف دست بگیریم؟ نه، یکی از انواع جهاد با نفس هم این است که شما شب تا صبح را روی یک پروژه ی تحقیقاتی صرف کنید و گذر ساعات را نفهمید. جهاد با نفس این است که از تفریحتان بزنید، از آسایش جسمانیتان بزنید از فلان کار پر پول وپر درآمد -به قول فرنگی ها پول ساز-  بزنید و در این محیط علمی و تحقیقی و پژوهشی صرف وقت کنید تا یک حقیقت زنده ی علمی را به دست بیآورید و مثل دسته ی گل به جامعه تان تقدیم کنید. جهاد با نفس این است. یک قسمت کوچکی هم جهاد با مال است. 2/4/89

شناخت فرمانده جهاد

روشن است که در جهاد و مبارزه ای با چنین شدت و حدت، ناگزیر نیاز به فرمانده ای واحد حس میشود. چرا که لازمه هر مبارزه ی سازماندهی شده فرمانده ای است که جهاد را رهبری کرده، خطی مشی هایی در این مسیر ارئه دهد و باعث انسجام حرکت شود. از آن جا که ما مفهوم جهاد علمی را مطرح کردیم، به اعتبار اینکه این حرکت جهاد است، و جهاد نیز مفهومی بر خاسته از دین اسلام است، پس ناگزیر فرماندهی و راهبری حرکت باید بر عهده ی شخصی باشد که اولا صلاحیت صدور فتوا در این زمینه را داشته باشد (جایگاه ولایت) ، ثانیا اسلام شناس باشد و توانایی استخراج احکام این جهاد نو و تطبیق آن با مبانی اسلامی و استخراج احکام آن از قرآن و سنت را داشته باشد (جایگاه اجتهاد و مرجعیت). پس این فرد شخصی جز مرجع تقلید و مجتهد جامع الشرایط آگاه به مقتضیات زمان نمی تواند باشد. از طرفی بنا بر تعالیم اسلامی صدور دستور جهاد از اختیارات ولی فقیه است. از مطالب گفته شده میتوان به این جمع بندی رسید که: با توجه به جایگاه علمی یعنی مرجعیت و با توجه به جایگاه اجتماعی یعنی ولایت حضرت آیت الله العظمی خامنه ای بر جامعه ی اسلامی، ایشان فرمانده این جهاد میباشند. از طرفی سال هاست (از دهه ی هفتاد) که مطالبات رهبری در این زمینه یعنی مسائل مربوط به جهاد علمی آغاز شده است و در این مدت خود ایشان بزرگترین و شاخص ترین نظریه پرداز در این زمینه بوده اند به گونه ای که نقشه ی جامع و روشنی را در این زمینه فرا روی ما گشودند. ما نیز بر آنیم تا در جهت تبیین و گفتمان سازی این طرح و نقشه حرکت کنیم تا در نهایت بتوانیم یک دستور کار کلی و مدون متشکل از فرمان های فرمانده ی جهاد علمی فرا روی خود قرار دهیم انشاءالله.                                                                                         

شناخت میادین و عرصه های جهاد 

اگر تاملی در بیانات آیت الله خامنه ای پیرامون مسائل علمی صورت گیرد متوجه میشویم توجه و فرامین ایشان بیش از هر چیز معطوف به چند موضوع خاص است که عبارتند از: 

* تولید علم و جنبش نرم افزاری

* تحول در علوم انسانی

* بومی سازی علم و فناوری

* شجاعت علمی

* اصلاح نظام آموزشی کشور (حوزه علمیه، دانشگاه، آموزش و پرورش)

اینها عمده ی عرصه ها و میادین علمی هستند که میبایست در آن ها و یا برای آن ها این جهاد علمی که از آن یاد شد صورت گیرد که انشاءالله در شماره های بعدی این نوشتار به آن ها خواهیم پرداخت. آنچه که مطلوب ما بود این است که فهمیده شود که حقیقتا امروز عرصه جهاد، -شاید بیش از هر چیز دیگر- عرصه علم است. عرصه ای که در طول تاریخ چهارده قرنه ی اسلام، کمتر به عنوان عرصه جهاد به چشم آمده است و شاید هم در برخی از دوران حقیقتا این مساله، مساله ی اصلی جهاد نبوده است.

 آن گونه که به مشام میرسد ما شیعیان همواره باید با تأسی به مولایمان حسین ابن علی علیه اسلام در احیای یکی از شعائر و واجبات دین بکوشیم. و این بار احیای واجبی دیگر بر عهده ی ماست. احیای جهاد...

 

* طلبه پایه اول مدرسه علمیه نخبگان